Yerli malı yurdun malı!

Bugünlerde hepimizin gözü kulağı döviz kurlarında. ABD ile yaşanan gerilim ne yazık ki dövizin yukarı doğru hareketine sebep oluyor. Merak etmeyin olayın ekonomik analizini yapmayacağım. O taraf benim uzmanlığım değil. Ülkede yeterince 'ekonomi uzmanı' var. Bir de ben olaya dahil olmayayım.

Yerli malı yurdun malı!

Yaşanan gerilim ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın açıklamaları sonrasında gözler elektronik alanında üretim yapan (burada kasıt yerli cep telefonu üreticileri) şirketlere çevrildi. Aslında telefon üretimi Türkiye için yeni bir konu değil. Benim daha önce yazdığım mecralarda da değindiğim bu konunun hikayesi 1997 yılına kadar gidiyor.

İlk yerli üretim cep telefonu: Aselsan 1919

Aselsan tarafından çalışmaları 1994 yılında başlayan Türkiye'nin ilk cep telefonu Aselsan 1919, 1997 yılında üretildi ve 1998 yılında piyasaya sürüldü. Şimdi kulağa pek ilginç gelmese de (bugün parçalarını internet sipariş edip telefon üretmek mümkün ancak çalıştırmak için izin almak gerekiyor) o yıllarda dünyada telefon üretebilen 9 ülkeden biri olmuştu Türkiye. Daha sonra bu modeli Aselsan 1920 takip etti. Dikkat çekici bir detay daha vereyim: Yeni model olan 1920'nin pili de yine bir Aselsan iştiraki olan Aspilsan tarafından üretilmiş.

Yani 'abi bizden bir şey olmaz, Japonlar (ya da günümüz normlarına göre Çinliler) yapıyor' muhabbetini bir kenara bırakmamız gerekiyor. Dönemin şartlarına göre oldukça ileri bir teknoloji ile telefon üretmişiz. Ne yazık ki bu telefon modellerinin devamı gelmedi. Proje ise birkaç yıl sonra gündemden kalktı.

Bir diğer hamle General Mobile'dan geldi

İlerleyen yıllarda General Mobile ve Aneles ortaklığı ile İstanbul Ümraniye'de 2009 yılında bir fabrika kuruldu. Bu fabrikada 3 yılda 3 milyon cep telefonu üretilmesi planlanıyordu. Bu iş için 20 milyon dolar yatırım yapan ve 7500 m2’lik bir tesis kuran iki ortak, Türkiye’de cep telefonu üretimi yapmayı planlıyordu.  Ancak bu projede ne yazık ki uzun soluklu olmadı. Kısa süreli üretim yapılsa da uzun vadeli hedefler tutturulamadı.

Öte yandan General Mobile'ın dün duyurduğu yeni bir proje ile yıllık 2.5 milyon telefon üretimi kapasiteli yeni bir telefon fabrikasını hayata geçirdiğini belirtelim. Şirket bu fabrikada yerli telefon üretimi yapacak.

Bir diğer yerli üretim atağı ise Vestel'den geldi. Şirketin Manisa'da bulunan fabrikasında yerli malı cep telefonu üretimi yapılmaya başladı. 2014 yılında başlayan çalışmalar halen devam ediyor ve Vestel Venüs markası ile yerli telefonlarını üretmeye devam ediyor.

Son yerli üretim haberi ise reeder markasından geldi. Ağırlıklı olarak tablet üreticisi olarak tanıdığımız marka Samsun'da bir fabrika açtı ve onlar da üretime başladılar.

Yerli telefonlar ne kadar yerli?

Sadece telefon değil herhangi bir ürünün 'yerli' olması gündeme geldiğinde en çok yapılan tartışmalardan biri 'ne kadar yerli' olduğudur. Devletin koyduğu kurallara göre bir telefonun yerli olabilmesi için en az yüzde 55'inin yerli malzemelerden üretilmiş olması gerekiyor. Bunu sağladığınızda devletin size verdiği teşviklerden faydalanabiliyorsunuz.

Açıkçası ben bu 'yerlilik oranı' tartışmalarına pek katılmıyorum. Zira günümüz küresel ekonomisinde bir ürünün yerliliğinden ziyade getirdiği katma değere bakmak gerekiyor. Ayrıca yerlilik oranı tartışırken konu ekseninden kayıyor ve alakasız yerlere giderek ana konumuzdan uzaklaşıyoruz çoğu zaman. 

Bugünlerde eleştiri oklarının hedefinde olan iPhone telefonlarına bakacak olursak bu cihazların neredeyse her bir parçası farklı bir ülkede kurulmuş bir şirket tarafından üretiliyor.

Örneğin iPhone 5S, 6 ve 6S'in ses çipi ABD merkezli Cirrus Logic, pili Güney Kore merkezli Samsung, 4G çipi ABD merkezli Qualcomm, dahili belleği Japonya merkezli Toshiba, LCD ekranları Güney Kore merkezli LG tarafından üretiliyor. Telefonların büyük bir çoğunluğu ise Çin'deki iş ortaklarının fabrikalarında üretiliyor. Yani telefon parçaları neredeyse Birleşmiş Milletler gibi. Her milletin bir şekilde katkısı oluyor.

Hatta Apple ürünlerinin arkasında ya da uygun bir yerinde Designed by Apple in California, Assambled in China yazar. Yani Apple tarafından California'da tasarlanmış, Çin'de üretilmiştir. Yani Apple bu konuya baştan bir çizgi çekip olası eleştirilerin de önünü almış. ABD'de birileri çıkıp Apple ürünlerinin ne kadar yerli olduğunu sorgulamadığı ve getirdiği katma değere baktığı için orada yerlilik tartışmaları yaşanmıyor.

Elbette gönül ister ki yerli telefonun tüm parçaları ülkemizde üretilsin. Ancak küresel ekonomik şartlar göz önüne alındığında buna çok gerek olmadığını düşünüyorum. Zira önemli olan yerli üretimin bize bir katma değer getirmesi. Bu da yerlilik oranı ile değil, marka değeri, dünya çapında satış, servis ve benzeri hizmetlerle olacak. Kimse Apple ürünlerini ABD malı olduğu için almıyor. 

Yerli üretim önemli!

Uzun lafın kısası yerli üretim önemli. Belli bir bilgi birikimi kazanmak, dünyaya açılmak ve global arenada yol almak için atılacak her bir adım önemli. Elbette ilk ürünler dünya çapında başarılı olmayabilir. Ancak bu yolda ilerledikçe çıtanın daha yukarı çıkacağını düşünüyorum. Sadece biraz zaman vermek ve yerli markaları desteklemek gerekiyor. Örnek vermem gerekirse Vestel'in ilk ürettiği telefon modelleri tasarım ve donanım özellikleri olarak çok başarılı değildi. Ancak tecrübe edindikçe firmanın telefonlarının tasarımı ve kalitesi de arttı ve halen de artmaya devam ediyor. 

Mantıklı adımlar, sabır, destek ve pozitif yaklaşımlar yerli markaların önünü açacaktır. Bu uzun soluklu bir koşu ve ufak tefek tökezlemelerin anlayışla karşılanması ve her zaman ileri bakılması gerekiyor. Bu adımları güzel atarsak yakalanan bu rüzgarla Türkiye'den de global bir telefon ya da teknoloji markasının çıkmaması için bir sebep görmüyorum. Bu noktaya gelen yabancı markaların çok daha iyileri bu ülkede var. Potansiyelimiz de yüksek ama morallerimizi yüksek tutmamız gerekiyor.

Belki 1997 yılında piyasaya sürülen 'yerli malı, yurdun malı, herkes onu korumalı' sloganına mazhar olabilecek Aselsan 1919 hak ettiği ilgiyi görse, devamı da sürdürülebilir şekilde gelseydi bugün satın almak için birçoğumuzun en az bir ay çalışmak zorunda olduğu amiral gemisi telefonların 'yerli' benzerleri bu ülkede de üretilebilirdi.